ماترياليستها مى‌گويند: اين پديده ها هم چيزى جز خواصّ مادّه نيستند!
در جواب مى‌گوييم: اولا ويژگى تفکيک ناپذير مادّه و ماديّات، امتداد و قسمت پذيرى است و اين ويژگى در پديده هاى ياد شده، يافت نمى‌شود.
ثانياً اين پديده ها را که بنام «خواصّ مادّه» مى‌ناميد شک در مادّه بى جان، موجود نبوده است، و به ديگر سخن: زمانى مادّه، فاقد اين خواصّ بوده و بعد، واجد آنها شده است، پس پديد آمدن اين موجوداتى که به نام خواصّ مادّه ناميده مى‌شود نياز به پديدآورنده‌اى دارد که آنها را در مادّه بوجود آورد، و اين همان علت ايجادى و هستى بخش است.
يکى ديگر از اشکالات مهم اين قول آنست که براساس آن بايد همه پديده هاى جهان، جبرى باشد زيرا در تأثير و تأثّرات مادّه، جايى براى اختيار و انتخاب، وجود ندارد. و انکار اختيار، علاوه بر اينکه خلاف بداهت و وجدان است مستلزم انکار هرچونه مسئوليت و هرچونه ارزش اخلاقى و معنوى است و ناگفته پيدا است که انکار مسئوليت و ارزشها چه پيامدهايى را براى زندگى انسانى خواهد داشت.
و سرانجام، با توجه به اينکه مادّه نمى‌تواند واجب الوجود باشد ـ چنانکه قبلا به اثبات رسيد ـ بايد علتى را براى وجود آن در نظر گرفت، و چنين علتى از قبيل علل طبيعى و اِعدادى نخواهد بود زيرا اين چونه ارتباطات و همبستگيها تنها در ميان ماديّات با يکديگر تصوّر مى‌شود اما کل مادّه نمى‌تواند چنين رابطه‌اى را با علت خودش داشته باشد. پس علتى که مادّه را بوجود آورده است علتى ايجادى و ماوراء مادّى مى‌باشد.
پرسش
١- اصول جهان بينى مادّى را بيان کنيد.
٢- مادّه و مادّى را تعريف کنيد.
٣- اشکالات اصل اول را شرح دهيد.
٤- اشکالات اصل دوم را بيان کنيد.
٥- اصل سوم را نقّادى کنيد.
٦- اشکالات اصل چهارم را شرح دهيد.
