سرزنش می کند، اگر جبر بود و انسانها در رفتارشان بی اختيار بودند، تمجيد و تعريف نيکوکاران يا سرزنش بدکاران معنايی نداشت.

٢ ـ همه در تعليم و تربيت فرزندان خود کوشش می کنند اگر انسانها مجبور بودند تعليم و تربيت مفهومی نداشت.

٣ ـ انسان گاهی از اعمال گذشته خويش پشيمان می شود و تصميم می گيرد در آينده از تجربه گذشته استفاده کند اگر در کارهايش مجبور بود پشيمانی نداشت و تصميم برای آينده معنايی نداشت.

٤ ـ در تمام دنيا مجرمان و بدکاران را محاکمه و مجازات می کنند و اگر آنها در رفتارشان مجبور بوده اند، محاکمه و مجازات آنها صحيح نيست.

٥ ـ انسان در خيلی از کارها فکر می کند و اگر فکرش به جايی نرسد با ديگران مشورت ميکند، اگر انسان مجبور بود فکر و مشورت چه تاثيری داشت.(١)

تمرين

١ ـ نظريه های جبر، تفويض و اختيار را معنی کنيد.

٢ ـ نظر شيعه درباره اختيار انسان چيست؟

٣ ـ حديث حضرت علی بن الحسين عليه‌السلام در مذهب اختيار چيست؟

٤ ـ راه حل روشن مساله جبر و اختيار را بيان کنيد.

در بحث عدل از اين کتابها استفاده و اقتباس شده است: اصول کافی ـ نهج البلاغه ـ پيام قرآن ـ تفسير نمونه ـ اصول عقايد آقايان: محمدی ری شهری، يزدی، قرائتی، سبحانی.

__________________

(١) تفسير نمونه، جلد ٢٦، صفحه ٦٤ (با تلخيص).

۲۳۷۱