سرزنش می کند، اگر جبر بود و انسانها در رفتارشان بی اختيار بودند، تمجيد و تعريف نيکوکاران يا سرزنش بدکاران معنايی نداشت.
٢ ـ همه در تعليم و تربيت فرزندان خود کوشش می کنند اگر انسانها مجبور بودند تعليم و تربيت مفهومی نداشت.
٣ ـ انسان گاهی از اعمال گذشته خويش پشيمان می شود و تصميم می گيرد در آينده از تجربه گذشته استفاده کند اگر در کارهايش مجبور بود پشيمانی نداشت و تصميم برای آينده معنايی نداشت.
٤ ـ در تمام دنيا مجرمان و بدکاران را محاکمه و مجازات می کنند و اگر آنها در رفتارشان مجبور بوده اند، محاکمه و مجازات آنها صحيح نيست.
٥ ـ انسان در خيلی از کارها فکر می کند و اگر فکرش به جايی نرسد با ديگران مشورت ميکند، اگر انسان مجبور بود فکر و مشورت چه تاثيری داشت.(١)
تمرين
١ ـ نظريه های جبر، تفويض و اختيار را معنی کنيد.
٢ ـ نظر شيعه درباره اختيار انسان چيست؟
٣ ـ حديث حضرت علی بن الحسين عليهالسلام در مذهب اختيار چيست؟
٤ ـ راه حل روشن مساله جبر و اختيار را بيان کنيد.
در بحث عدل از اين کتابها استفاده و اقتباس شده است: اصول کافی ـ نهج البلاغه ـ پيام قرآن ـ تفسير نمونه ـ اصول عقايد آقايان: محمدی ری شهری، يزدی، قرائتی، سبحانی.
__________________
(١) تفسير نمونه، جلد ٢٦، صفحه ٦٤ (با تلخيص).