٢ ـ عدل يعنی: همه انسانها در پيشگاه خداوند از هر جهت يکسان و برابرند و هيچ انسانی نزد او بر ديگری برتری ندارد مگر کسيکه با تقوا و اعمال نيک خود را از فساد و تباهی دور بدارد. إِنَّ أَكرَمَكُم عِندَ اللَّـهِ أَتقاكُم إِنَّ اللَّـهَ عَليمٌ خَبيرٌ «همانا گرامی ترين شما نزد خداوند کسی است که پرهيزکارتر باشد بدرستی که خداوند دانای خبير است».(١)

٣ ـ قضاوت و پاداش به حق: يعنی خداوند هيچ عملی را هر چند خيلی ناچيز و کوچک باشد از هيچ کس ضايع نکرده و بی اجر و پاداش نيمی گذارد و بدون تبعيض به هر کس جزای عملش را خواهد داد. فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ «پس هر کس ذره ای کار خوب انجام دهد آنرا خواهد ديد و هر کس ذره ای کار بد کند آنرا خواهد ديد».(٢)

٤ ـ قرار دادن هر چيز در محل خودش: الْعَادِلُ: الواضع كل شي‏ء موضعه‏ «عادل کسی است که هر چيزی را در جای خود قرار می دهد».(٣)

خداوند هر پديده و مخلوقی را در جای خود آفريده و مواد ترکيبی هر موجودی را به اندازه لازم آن معين کرده است و تعادل و تناسب در تمام پديده های جهان آفرينش وجود دارد وَأَنبَتنا فيها مِن كُلِّ شَيءٍ مَوزونٍ «و رويانديم در روی زمين از هر چيزی به اندازه و حساب شده».(٤)

جهان چون خد و خال و چشم و ابروست

که هر چيزی به جای خويش نيکوست

٥ ـ عمل بر مبنای هدف: يعنی تمام آفرينش در جهان هستی بر مبنای

__________________

(١) سوره حجرات، آيه ١٤.

(٢) سوره زلزال، آيه ٧.

(٣) مجمع البحرين، واژه عدل.

(٤) سوره حجر، آيه ١٩.

۲۳۷۱