ابوبصير از امام صادق عليه‌السلام در تفسير قول خداوند متعال: وَكَذٰلِكَ جَعَلناكُم أُمَّةً وَسَطًا لِتَكونوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ وَيَكونَ الرَّسولُ عَلَيكُم شَهيدًا چنين فرمودند: نَحْنُ الشُّهَدَاءُ عَلَى النَّاسِ بِمَا عِنْدَهُمْ مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ مَا ضَيَّعُوا مِنْهُ. (ما شاهدان بر مردم هستيم به آنچه نزد آنها ار حلال و حرام هست و آنچه را ضايع کردند) (١)، در حديث ديگر فرمودند: (ما امت وسطی و شاهدان خداوند بر خلقش و حجتهای خداوند در زمين هستيم). (٢)

٣ ـ فرشتگان: وَجاءَت كُلُّ نَفسٍ مَعَها سائِقٌ وَشَهيدٌ (و می آيد هر انسانی در حاليکه فرشته ای او را می برد و فرشته ای شاهد کارهای اوست)، ما يَلفِظُ مِن قَولٍ إِلّا لَدَيهِ رَقيبٌ عَتيدٌ (هيچ کلمه ای بيان نمی شود مگر اينکه برايش مراقبی حاضر است). (٣)

امير المومنين در دعای کميل می فرمايد: وَ كُلَّ سَيِّئَةٍ أَمَرْتَ بِإِثْبَاتِهَا الْكِرَامَ الْكَاتِبِينَ الَّذِينَ وَكَّلْتَهُمْ بِحِفْظِ مَا يَكُونُ مِنِّي وَ جَعَلْتَهُمْ شُهُوداً عَلَيَّ مَعَ جَوَارِحِي (... خداوند! ببخش هر گناهی که به فرشتگان شايسته امر فرمودی ثبت و حفظ کنند و آنها را همراه اعضايم شاهدان من قرار دادی).

٤ ـ زمين: يَومَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخبارَها (زمين در قيامت اخبارش را بازگو می کند)، پيغمبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وقتی آيه مذکور را خواندند فرمودند: أتدرون ما أخبارها؟ جاءَني جبرئيل وقال: خبرها، إذا كان يوم القيامة أخبرت بكل عملٍ عُمِلَ على ظهرها (آيا می دانيد اخبار زمين چيست؟ جبرئيل به من گفت روز قيامت

__________________

(١) تفسير نور الثقلين، جلد ١، صفحه ١٣٤.

(٢) همان منبع.

(٣) سوره ق، آيه ٢١ و ١٨.

۲۳۷۱